Prawo pomocy w postępowaniu przed sądami administracyjnymi

Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi /Dz. U. Nr 153 poz. 1270/ ustanawia dla stron uczestniczących w postępowaniu przed wojewódzkimi sądami administracyjnymi możliwość korzystania z prawa pomocy. Przepisy regulujące zasady korzystania z tego prawa zawarto w dziale V, rozdziale 3, oddziale 2 wspomnianej ustawy, w art. 243 – 263.

Zgodnie z art. 243 prawo pomocy może być przyznane stronie na jej wniosek złożony przed wszczęciem postępowania lub w toku postępowania. Wniosek taki wolny jest od opłat sądowych. Przyznanie prawa pomocy przed lub w toku postępowania rozpoznawczego obejmuje także postępowanie egzekucyjne.

Wniosek o przyznanie prawa pomocy składa się na urzędowym formularzu według ustalonego wzoru. Wniosek taki powinien zawierać oznaczenie strony obejmujące dokładne dane o stanie majątkowym i dochodach, a jeżeli wniosek składa osoba fizyczna, ponadto dokładne dane o stanie rodzinnym oraz oświadczenie strony o nie zatrudnieniu lub nie pozostawaniu w innym stosunku prawnym z adwokatem, radcą prawnym, doradcą podatkowym lub rzecznikiem patentowym. Jeżeli oświadczenie strony zawarte we wniosku okaże się niewystarczające do oceny jej rzeczywistego stanu majątkowego i możliwości płatniczych oraz stanu rodzinnego lub budzi wątpliwości, strona jest obowiązana złożyć na wezwanie, w zakreślonym terminie, dodatkowe oświadczenie lub przedłożyć dokumenty źródłowe dotyczące jej stanu majątkowego, dochodów lub stanu rodzinnego.

Rozpoznawanie wniosków o przyznanie prawa pomocy należy do wojewódzkiego sądu administracyjnego, w którym sprawa ma się toczyć lub już się toczy. Strona, która nie ma miejsca zamieszkania, pobytu lub siedziby na obszarze właściwości sądu w którym sprawa ma się toczyć lub już się toczy, może złożyć wniosek w innym wojewódzkim sądzie administracyjnym. Wniosek ten przesyła się niezwłocznie do sądu właściwego. Wniosek o przyznanie prawa pomocy, który nie został złożony na urzędowym formularzu lub którego braków strona nie uzupełniła w zakreślonym terminie, pozostawia się bez rozpoznania.

Prawo pomocy obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego stanowi uprawnienie strony do udzielenia pełnomocnictwa wyznaczonemu adwokatowi, radcy prawnemu, doradcy podatkowemu lub rzecznikowi patentowemu bez ponoszenia przez nią wynagrodzenia i wydatków adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego.

Prawo pomocy może zostać przyznane w dwóch zakresach:

1. w zakresie całkowitym - wówczas prawo pomocy obejmuje zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego;

2. w zakresie częściowym - obejmującym zwolnienie tylko od opłat sądowych w całości lub w części albo tylko od wydatków albo od opłat sądowych i wydatków lub obejmuje tylko ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego. Częściowe zwolnienie od opłat lub wydatków może polegać na zwolnieniu od poniesienia ułamkowej ich części albo określonej ich kwoty pieniężnej.

Przyznanie prawa pomocy osobie fizycznej w zakresie całkowitym nastąpi w sytuacji, gdy osoba taka wykaże, że nie jest w stanie ponieść jakichkolwiek kosztów postępowania. Gdy zaś osoba taka wykaże, że nie jest w stanie ponieść pełnych kosztów postępowania, bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny, przyznanie prawa pomocy nastąpi w zakresie częściowym.
Osobie prawnej, a także innej jednostce organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, prawo pomocy może być przyznane:

• w zakresie całkowitym - gdy wykaże, że nie ma żadnych środków na poniesienie jakichkolwiek kosztów postępowania;
• w zakresie częściowym - gdy wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie pełnych kosztów postępowania.

Zaznaczyć należy, iż zgodnie z art. 248 ustawy, przyznanie prawa pomocy nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów postępowania, jeżeli obowiązek taki wynika z innych przepisów. Ponadto prawo pomocy, zgodnie z art. 247 ustawy nie przysługuje stronie w razie oczywistej bezzasadności jej skargi. Przepis art. 251 stanowi o wygaśnięciu przyznania prawa pomocy w przypadku śmierci strony, która prawo to uzyskała.
Bardzo istotne jest zastrzeżenie określone w art. 249 ustawy mówiącym, iż przyznanie prawa pomocy może być cofnięte w całości lub w części w sytuacji, jeżeli się okaże, że okoliczności na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. Zgodnie z art. 263 o cofnięciu przyznania prawa pomocy orzeka właściwy wojewódzki sąd administracyjny na posiedzeniu niejawnym. Na wydane przez sąd postanowienie przysługuje zażalenie.

Wzór wniosku reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 sierpnia 2015r.  ( Dz. U. z 2015 r., poz. 1257) . W załączeniu poniżej wzory wniosków dla osób fizycznych oraz prawnych